Avrupa Komisyonu bu hafta en önemli sağlık tekliflerinden biri olan ve AB genelinde temel ilaçların tedarik ve bulunabilirlik güvenliğini arttırmayı amaçlayan Kritik İlaçlar Yasası'nı açıkladı.
Önerilen "Buy European" mekanizması ve yeni 'ortak çıkar' ilaçları sınıfı gibi bazı alanlarda iddialı olsa da, diğer açılardan, özellikle de acil durum stoğunun koordine edilmesinde, dikkat çekiciydi. Finansman, sağlık konularında sık sık olduğu gibi, temel bir endişe kaynağı olmaya devam ediyor.
Euronews, hala ele alınması gereken başlıca açık soruların altını çiziyor.
Korumacı 'Buy European' önerisi ne kadar riskli?
Teklifin en çok konuşulan yönlerinden biri, kamu alımlarında maliyetten ziyade arz güvenliğine öncelik veren 'Buy European' (Avrupa malı satın al) ilkesi.
Önerilen bu yeni kural kapsamında AB ihale makamları, kritik ilaçların önemli bir bölümünü AB içinde üreten tedarikçiler lehine ihale gereklilikleri uygulayacak.
AB Sağlık Komiseri Oliver Varhelyi, "Bu, AB'de halihazırda sahip olduğumuz sınırlara mükemmel bir şekilde uymaktadır. Her şeyden önce bu, kamu sağlığının öncelikli bir nedenidir, çünkü arz güvenliğiyle ilgili bir sorunumuz var," dedi.
Bu yeni yaklaşım AB'yi uluslararası ticarette hoşnutsuzluğa maruz bırakabilir. Ne de olsa, AB'den olanlar da dahil olmak üzere yabancı tedarikçileri hükümet sözleşmelerinden kısıtladığı için AB tarafından yakın zamanda açıkça sorgulanan Pekin'in tıbbi cihazlara ilişkin 'Buy China' (Çin malı satın al) politikasından çok uzak değil.
Bu yılın başlarında AB yönetimi, Çin'in haksız kısıtlamalarına dair kanıtlar sunan ve pazar açığının karşılıklı olması gerektiğini savunan bir rapor yayınladı.
Uygulanması halinde "Buy European", ticaret ortaklarının misilleme yapması ve yurt dışında pazar erişiminin azalması riskleriyle AB'yi de benzer bir duruma sokabilir.
Üretimi Avrupa'ya (ya da daha yakına) geri getirmek
AB üyesi olmayan ülkelere bağımlılığı azaltmak amacıyla teklif, kritik ilaçların yanı sıra yeni bir kategori olan ortak çıkarlara yönelik ilaçların Avrupa'da daha fazla üretilmesini teşvik ediyor.
Peki bu ilaçların Avrupa topraklarında üretilmesi şart mı? Yeni teklife göre şart değil. Komisyon, çeşitli tedarik kaynakları sağlamak üzere ikili iş birliğini güçlendirmeyi ve yeni stratejik ortaklıklar kurmayı planlıyor.
Varhelyi, "AB'de ya da AB'ye daha yakın bir yerde üretimi geri getirmemize yardımcı olacak aday ülkelere ve en yakın komşularımızdaki ülkelere çok güveniyorum," dedi.
AB yetkilileri, güçlü ticari bağları ve yakınlıkları göz önüne alındığında, İngiltere ve İsviçre ile potansiyel iş birliğinden de bahsetti.
Sınırlı finansman
Teklifin en büyük eksikliklerinden biri sınırlı finansman. Başta EU4Health programından olmak üzere 2026-2027 yılları için öngörülen 83 milyon euroluk bütçe nispeten mütevazıdır.
Bu fon, büyük ölçekli üretim değişimlerini desteklemek yerine, muhtemelen yalnızca Avrupa İlaç Ajansı (EMA) ve Avrupa Komisyonu'nun koordinasyon çabalarını karşılayacaktır.
Stratejik projeler Horizon Europe ve Digital Europe Programme gibi AB programlarından ek fon alabilecek olsa da, bu kaynakların yeterli olup olmayacağı belirsiz.
Teklifin sunulmasından önce 11 AB sağlık bakanı, AB savunma fonlarının kapsamının kritik ilaçları da içerecek şekilde genişletilmesi çağrısında bulundu. Ancak Varhelyi bu fikri reddederek bunun yerine devlet yardımına güvenilmesi gerektiğini vurguladı.
Bunu kolaylaştırmak için Komisyon, bazı yeni kılavuzlarda devlet yardımı tanımlarına ilişkin kısıtlamaları gevşeterek üye devletleri ulusal bütçelerini bu girişime yatırmaya teşvik etti.
Ortak alımlar güncelleniyor
Teklif, Komisyon'un daha güçlü bir rol üstlenmesiyle birlikte ortak alımlar için geliştirilmiş mekanizmalar içermektedir.
Geleneksel olarak ortak alım, Komisyon ve en az dokuz Üye Devletin tek bir alım bloğu olarak müzakere etmesine ve daha iyi şartlar için kolektif talepten yararlanmasına olanak tanır.
Yeni teklif bu mekanizmayı resmileştirip genişleterek Komisyon'un en az dokuz üye devlet tarafından talep edildiğinde merkezi bir alıcı olarak hareket etmesini sağlıyor.
Buna ek olarak, AB yürütme organının kendi alımlarını yöneten üye devletlere lojistik ve idari destek sağladığı, Komisyon tarafından kolaylaştırılan bir sınır ötesi alım modeli getirilmektedir.
Bu resmileştirme, mpox ve influenza aşılarının satın alınması gibi Komisyon öncülüğündeki geçmiş tedarik çabalarına dayanmaktadır.
Acil durum stoğu
Tedarik zincirindeki kırılganlıkları analiz eden bir paydaş kuruluş olan Kritik Tıp Birliği'nin önemli tavsiyelerinden biri, acil durum stoğu için uyumlaştırılmış bir AB çerçevesinin oluşturulmasıydı.
Ancak bu husus tekliften tamamen çıkarılmıştır. Avrupa çapında bir stoklama yaklaşımı, üye devletlerin tedarik için birbirleriyle rekabet etmemelerini ve kıtlık sırasında AB dayanışmasına güvenebilmelerini sağlayacaktır.
Koordinasyon olmadan, stoklama çabaları parçalanma riski taşır, verimsizliklere ve potansiyel eşitsizliklere yol açar.
Teklifin yasama sürecine girmesiyle birlikte, AP üyelerinin eş güdümlü stoklama tedbirlerini zorlayan değişiklikler sunması bekleniyor.
