Yüzyıllar boyunca şairler, akademisyenler ve teologlar, binlerce el yazması içeren bir düzineden fazla kütüphaneye ev sahipliği yapan ve Sahra ötesi bir ticaret merkezi olan Chinguetti'ye akın etti. Ancak kent şimdi unutulmanın eşiğinde.
Kayan kumlar uzun zamandır antik kentin 8. yüzyıldan kalma çekirdeğini kaplamış durumda ve şu an sınırındaki mahallelere doğru ilerliyor.
Kent sakinleri çölün kaderleri olduğunu belirtiyor.
Dünyanın iklimi daha sıcak ve kuru hale geldikçe, kum fırtınaları Chinguetti'nin sokaklarında ve insanların evlerinde metrelerce kumul biriktiriyor ve bazılarını tamamen kum altında bırakıyor.
Ağaç dikme projeleri istila eden kumları uzak tutmaya çalışıyor, ancak şu ana kadar gelecekle ilgili köklü endişeleri azaltmadı.
Ağır çekim bir doğal afet gibi
Chinguetti, topraklarının yalnızca yüzde 0,5'inin tarıma elverişli olduğu bir Batı Afrika ülkesi olan Moritanya'daki dört UNESCO Dünya Mirası alanından biri.
Moritanyalılar Chinguetti'nin İslam'ın en kutsal şehirlerinden biri olduğuna inanıyor. Kuru taş ve çamur harçlı evleri, camileri ve kütüphaneleri, hukuktan matematiğe kadar çeşitli konuları kapsayan Batı Afrika'nın en eski Kur'an metinlerinden ve el yazmalarından bazılarını saklıyor.
Loading...
Topluluk lideri Melainine Med El Wely, bölge sakinlerinin ve Chinguetti'nin duvarları arasında yer alan tarihin tehlikede olduğunu düşünüyor. Bunun bir doğal felaketi ağır çekimde izlemek gibi olduğunu söyledi.
Yerel Katılımcı Vaha Yönetimi Derneği Başkanı El Wely, "Burası her dakika ilerleyen bir kum okyanusuyla çevrili bir şehir," dedi.
"Şimdi yürüdüğüm yerlerde, çocukken evlerin çatıları olduğunu hatırladığım yerler var."
Çöller eşi benzeri görülmemiş bir hızla genişliyor
Araştırmalar kum göçünün çölleşmede önemli bir rol oynadığını gösteriyor. Sahra da dahil olmak üzere çöller daha önce görülmemiş oranlarda genişliyor ve "kum denizleri" yeniden harekete geçerek kumulları uçuruyor ve bir zamanlar bitki örtüsünün bulunduğu manzaraları dönüştürüyor.
Loading...
King's College London'dan rüzgârların kumları savurma biçimlerinin nasıl değiştiğini araştıran yerbilimci Andreas Baas, "Beş ila 10 yıl önce en kötü senaryo olarak düşündüğümüz şey, şimdi aklımızdan geçenden daha olası bir senaryo gibi görünüyor," dedi.
Birleşmiş Milletler'in 2024 çölleşme raporuna göre, Dünya topraklarının dörtte üçünden fazlası son yıllarda daha kuru hale geldi. Kuraklık, bitkilerin, insanların ve hayvanların hayatta kalma becerilerini tehlikeye atıyor. Toprakları yaşamı sürdürmek için gereken nemden yoksun bırakıyor, ekinleri öldürüyor ve kum fırtınalarına ve orman yangınlarına neden olabiliyor.
Birleşmiş Milletler (BM) raporunda, "Gezegeni daha sıcak hale getirmesiyle bilinen insan kaynaklı iklim değişikliği, aynı zamanda giderek daha fazla toprağı daha kuru hale getiriyor," denildi.
"Kuraklığa bağlı su kıtlığı hastalıklara ve ölümlere neden oluyor ve dünya çapında büyük ölçekli zorunlu göçleri teşvik ediyor."
Bilim insanları ve politikacılar, Sahra Çölü'nün derinliklerindeki bölgelerden ziyade, bir zamanlar verimli olan ve giderek çorak arazilere dönüşen bölgelerdeki toprakların bozulmasından endişe duyuyor.
Evler artık kumun altında kaldı
Chinguetti'de değişen iklim, yetkililerin uyardığı pek çok sonucu beraberinde getiriyor. Ağaçlar kuruyor, kuyular kuruyor ve geçim kaynakları yok oluyor.
50 yaşındaki Salima Ould Salem gibi hurma çiftçileri palmiye ağaçlarını beslemekte giderek daha fazla zorlanıyor ve artık suyu tanklardan taşımak ve verimli kullanıldığından emin olmak zorunda.
Salem'in mahallesi eskiden ailelerle doluydu ama yavaş yavaş herkes taşındı. Kum şimdi evinin kapısını kapatıyor. Ayrıca bazı komşularının bir zamanlar yaşadıkları yerler de kuma gömüldü. Belçikalı bir yatırımcı tarafından onlarca yıl önce inşa edilen yakındaki bir konukevi de şimdi bakır rengi bir kum tepesinin altında kalmış durumda.
Birçoğu ayrılmış olsa da Salem, topluluğun her bir üyesi ayrıldığında evlerinin artık bir siper görevi göremeyeceğinin farkında olarak kalmaya devam ediyor. Dolayısıyla topluluğun geri kalanının çöl tarafından yutulma ihtimali artıyor.
"Burada kalmayı tercih ediyoruz. Eğer gidersem yerim yok olacak."
Bir zamanlar mahalleyi koruyan ağaçlar yok oldu
Akasya, sakız ve palmiye ağaçları bir zamanlar mahalleyi istilacı kumullardan koruyordu, ancak yavaş yavaş yok oldular. Ağaçlar ya susuzluktan öldü ya da yakacak oduna veya sürülerinin beslenmesi için yeşilliklere ihtiyaç duyan mahalle sakinleri tarafından kesildi.
Emekli öğretmen Mohamed Lemine Bahane, kum fırtınalarının yeni olmadığını ancak giderek daha müdahaleci hale geldiğini ve her birinin şehrin kenarındaki mahallelerde kum dağları bıraktığını söyledi. Eski şehrin sokakları araba ya da buldozer giremeyecek kadar dar olduğu için mahalle sakinleri kumu katır ve el arabalarıyla taşıyor.
Yeterince yüksek kum yığınları oluştuğunda, bazıları mevcut yapıların üzerine yeni duvarlar inşa ediyor.
Bahane, "Bitki örtüsünü kaldırdığınızda, kumullara daha aktif olma şansı verirsiniz çünkü nihayetinde kumu tutabilen bitki örtüsüdür," dedi.
Yıllardır kum birikintilerinin ve yağmurların ölçümlerini yapan Bahane, Chinguetti'nin son 10 yılda yıllık ortalama 2,5 santimetre yağış aldığını söylüyor.
Yağışlar azaldıkça ağaçlar ölüyor ve kasabaya daha fazla kum taşınıyor. Akasya ağaçlarının kuma gömülmesiyle birlikte bazı çobanlar sürülerini beslemek için hurma ağaçlarını keserek ekosistemi ve hurma yetiştiriciliği ekonomisini daha da bozuyor.
Bahane, kumların ayrıca tozu soluyan topluluk için halk sağlığı endişelerini de beraberinde getirdiğini söyledi.
Daha fazla ağaç dikmek kumun Chinguetti'yi gömmesini engelleyebilir mi?
Bahane'ye göre çözüm, hem mahallelerde hem de şehrin çevresi boyunca daha fazla ağaç dikmek olmalı.
Bu tür "yeşil kuşaklar" Afrika'nın "Büyük Yeşil Duvarı" olarak kıta çapında ve Chinguetti gibi kasabalarda öneriliyor.
Moritanya Çevre Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı'nın yanı sıra Avrupa destekli sivil toplum kuruluşları, şehrin kütüphanelerini ve el yazmalarını çölden yalıtmak için ağaç dikme projeleri başlattı.
Bazıları yeniden dikilmiş olsa da, bunun çölü durdurmaya katkıda bulunduğuna dair çok az işaret var. Yeraltı sularına erişmek için köklerin toprağın yeterince derinine inmesi yıllar alabilir.
Topluluk lideri El Wely, "Çölleşmenin kaderimiz olduğuna ikna olmuş durumdayız. Ama neyse ki hala buna direnilebileceğine inanan insanlar var," diyor.
Kaynak: Euronews