"Irini Operasyonu" adı verilen Avrupa Birliği (AB) deniz misyonundan sızdırılan ve DW Türkçe'nin de incelediği belgelere göre, Rusya'ya ait bir "hayalet filo" Libya'daki askeri varlığını güçlendirmek için kullanılıyor. Belgelere dayanılarak yapılan araştırma, yüzlerce eski ticari gemiden oluşan bu filonun sahiplik bilgileri gizlenerek Rus askeri teçhizatını Libya'nın doğusunu kontrolü altında tutan General Halife Hafter'e ulaştırdığını ortaya koydu.
*Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu'na (ICIJ) sızdırılan belgeler ayrıca, Avrupa'nın Rusya'nın bölgedeki artan etkisi konusunda endişelendiğini de gösterdi. Avrupalı yetkililer, bunun Moskova'nın Akdeniz'de ve bazı Afrika ülkelerinde güç elde etmeye yönelik daha geniş bir stratejisinin parçası olduğuna inanıyor.
ICIJ'den David Kenner imzalı araştırmaya göre, ticari gemiler Rus ekipmanlarını Libya'ya taşırken tespit edilmekten kaçınmak için çeşitli hilelere başvurdu.
Irini Operasyonu, Birleşmiş Milletler'in (BM) Libya'ya yönelik silah ambargosunun denetlenmesi için Avrupa Birliği (AB) tarafından Akdeniz'de başlatılan bir askeri deniz misyonu. Misyon, ambargo kapsamında yasaklanan Libya'ya silah sevkiyatını takip etmeye ve engellemeye çalışıyor.
Libya, Muammer Kaddafi'nin devrilmesinden sonra fiilen iki bölünmüştü. Ülkenin doğusu Halife Hafter güçlerinin kontrolü altındayken batısı da Trablus merkezli Abdulhamid Dibeybe hükümetinin elinde. Türkiye ise batıda Dibeyde yönetimini destekliyor.
İstanbul Boğazı'ndan geçen Barbaros gemisi
Sızdırılan belgeler arasında geçen yılın baharında İstanbul Boğazı'ndan geçtiği bilinen Kamerun bandıralı bir kargo gemisi olan Barbaros'a ilişkin detaylar da var.
Barbaros, yolculuğuna Rusya'da başlamıştı ve güçleri BM araştırma heyeti tarafından insanlığa karşı suç işlemekle itham edilen Hafter kontrolündeki Libya'nın doğusundaki bir limana doğru yol alıyordu.
Gemi, Nisan ayında İstanbul Boğazı'ndan geçerken boğazdaki denizcilik faaliyetlerini analiz eden gemi gözlemcisi Yörük Işık geminin yükünü görüntüledi. Işık, Barbaros'un fotoğraflarını X'te yayınladı ve onu yaptırım uygulanan bir Rus şirketi tarafından üretilen ve genellikle askeri görevlerde kullanılan kamyonları taşıyan "ilgi çekici bir gemi" olarak tanımladı.
Sızdırılan belgelere göre, bu paylaşım sonrasında güvenlik birimleri harekete geçti.
Hobi olarak gemi gözlemciliği yapan Yörük Işık, Türk bir girişimci.
Rusya hayalet gemileri gözetlenen güzergâhtan nasıl geçirdi?
Işık'ın fotoğrafları yayınlamasının ardından uluslararası polis teşkilatı Interpol, Barbaros hakkında bir rapor hazırladı. Geminin konumunu gizlemek için Otomatik Tanımlama Sistemi (AIS) cihazını manipüle ettiğini tespit etti. Rapor ayrıca geminin 2013 yılından bu yana üç kez isim değiştirdiğini ve en az 10 kez farklı bir ülkenin bayrağı altında kayıt yaptırdığını ortaya koydu. Raporda geminin "Libya'ya yönelik ateşli silahlar taşıyor olabileceği" değerlendirmesinde bulunularak yetkililere gemiyi yakından izlemelerini tavsiye edildi.
Barbaros adlı gemi, Libya'nın Tobruk limanına gidiyordu. Tobruk, ülkenin doğu kesimine hakim olan askeri lider Halife Hafter tarafından yönetiliyor.
Araştırmaya göre ABD ve AB'ye göre, Rusya'nın hayalet filosu Moskova'nın petrol satışlarına yönelik Batı yaptırımlarını delmesine de yardımcı oldu.
Bu gemiler, petrol ya da silah taşıdıklarında otomatik tanımlama sistemlerini kapatarak tespit edilmekten kaçınıyor. Avrupa yetkilileri, 2024 yılında hazırlanan onlarca raporda, bu gemilerin Suriye'nin Tartus Limanı'ndan geçerken AIS sistemlerini kapattığını belirledi. Rusya'nın burada bir deniz üssü bulunuyor.
Bazı gemiler ise AIS verilerini değiştirerek yanlış konum bildirdi. Sızdırılan belgelerde yer alan bir rapora göre bir başka vakada, Suriye'den Libya'ya silah sevkiyatı yaptığından şüphelenilen bir geminin konumunu Lübnan'ın başkenti Beyrut açıklarında görünecek şekilde manipüle ettiği, ancak yanlışlıkla deniz yerine havaalanı konumunu ilettiği ortaya çıktı.
Irini misyonuna bağlı ekipler 1 Mayıs 2024'te ise Barbaros'a baskın düzenledi. Gemide 115 adet Rus yapımı kamyon bulundu. Bu kamyonlar askeri amaçlarla kullanılabilen bir modeldi ancak doğrudan askeri kullanım için modifiye edilmediği için silah ambargosunu ihlal etmediği gerekçesiyle geminin Tobruk'a devam etmesine izin verildi. Yine de AB deniz misyonu, kendi iç raporunda, bu sevkiyatın "bölgenin askerileştirilmesi eğiliminin bir teyidi" olduğunu yazdı.
Irini misyonu, bu haber için ICIJ'in sorularına yanıt vermedi.
General Hafter Mayıs ayında ABD'de yargılanacak
BM Libya Bağımsız Araştırma Misyonu, 2023 yılında Hafter'in kontrolü altındaki güçlerin "insanlığa karşı suç" işlediğini rapor etmiş, Uluslararası Af Örgütü'nün bir raporunda da Hafter'in oğlu tarafından yönetilen bir milis gücü cinayet, işkence ve tecavüzle suçlanmıştı.
Halife Hafter, hem ABD hem de Libya vatandaşı olup geçmişte 20 yıl boyunca ABD'nin Virginia eyaletinde yaşamıştı. ABD'de sivillerin öldürülmesi nedeniyle hakkında açılan davalar, yargıcın yetki alanının dışında olduğu gerekçesiyle geçen yıl düşürüldü. Ancak bu kararın temyiz duruşması Mayıs ayında ABD mahkemelerinde görülecek.
Buna rağmen Batılı yetkililer Hafter'i uluslararası arenadan dışlamadı. Barbaros'un İtalya'ya varmasından üç ay sonra, Ağustos 2024'te, ABD Afrika Komutanlığı'nın başkanı ve üst düzey bir ABD diplomatı Libya'da Hafter ile görüştü.
Avrupa yetkilileri, Rusya'nın Libya'nın doğusundaki artan etkisini gerekçe göstererek Hafter kontrolündeki kurumlarla iş birliğini artırma çağrısında bulundu. AB'nin Libya Büyükelçisi Nicola Orlando, Ekim 2024'te AB deniz misyonu karargâhında yapılan bir toplantıda "Bizim Doğu'da yapmadığımızı Rusya yapacak" dedi.
AB'nin Libya delegasyonu ve AB'nin diplomatik birimlerinden sözcüler ICIJ'in yorum taleplerine yanıt vermedi.
"Avrupa için acil bir güvenlik sorunu"
Avrupalı yetkililere göre, Rusya'nın Libya'daki müdahalesi -hayalet filosunun operasyonlarıyla kısmen mümkün hale gelen bu müdahale- 2024'ün başlarından itibaren önemli ölçüde genişledi.
Sızdırılan bir brifing belgesine göre, AB deniz misyonunun başkanına Haziran ayında 2024'ün ilk yarısında Libya'ya yapılan Rus uçuşlarının sayısının 2023'ün tamamına eşit olduğu ve misyonun son bir yıl içinde "Rus varlığının resmileştiğini" gözlemlediği bilgisi verildi. Belgede ayrıca ülkeye yönelik Rus askeri sevkiyatlarının arttığı ifade edildi. Brifing belgesinde "Akdeniz'de bir Rus deniz varlığı artık bir gerçek ve (Libya'ya) düzenli olarak donanma ziyaretleri gerçekleştirildiği görülüyor" denildi.
Sızdırılan belgelere göre 2018'den beri Libya'da faaliyet gösteren Rus özel askeri şirketi Wagner Grubu'na bağlı paralı askerlerin yerini 2024'te doğrudan Rus ordusunun kontrolü altındaki Afrika Kolordusu aldı.
Belgelere göre Rus silah sevkiyatları yalnızca Libya'daki çatışmaları körüklemekle kalmıyor, aynı zamanda Afrika'daki istikrarsız ve zengin kaynaklara sahip bölgelerde Rus nüfuzunu genişletmeye hizmet ediyor. AB deniz misyonunun, Almanya'nın Libya elçisiyle yaptığı toplantının ardından hazırladığı tutanakta, Moskova'nın Libya'yı "Sahel'e uzanan lojistik rotası için bir giriş noktası" olarak kullandığı belirtildi. Alman elçi, ICIJ'in yorum taleplerine yanıt vermedi.
Moskova, 10 ülkeyi kapsayan bu geniş bölgede yürüttüğü müdahalelerden mali ve siyasi kazançlar elde etti. Örneğin Nijer'de, Rus askeri yönetimi destekleyerek iktidara gelen askeri cuntayı destekledi. Cunta bunun ardından Rus şirketleri, ülkenin uranyum madenciliğine yatırım yapmaya davet ettii. Orta Afrika Cumhuriyeti'nde ise Rus paralı askerler, altın ve elmas madenleri üzerinde kontrol sağlama karşılığında devlet başkanının iktidarını güçlendirdi.
Libya'daki silah ambargosunu ihlal eden tek ülke Rusya değil. 2020 tarihli bir BBC belgesinde, Türkiye'nin de müttefiklerine silah taşımak için Moskova'nın kullandığına benzer taktiklerle "hayalet gemiler" kullandığı anlatılmıştı.
İtalya ve Ukrayna'nın iddiaları
Ancak Rusya'nın yakın müttefiki olan Suriye'de Beşar Esad'ın Aralık ayında devlet başkanlığından devrilmesi, Moskova'nın Libya'daki varlığını artırmasına bir ivme sağlamış gibi görünüyor. Aynı ay içinde İtalya Savunma Bakanı, Rusya'nın Suriye'deki deniz üssünden Libya'ya silah aktardığını öne sürdü. Ocak ayında ise Ukrayna askeri istihbaratı, Suriye'den Libya'ya silah taşımaya hazırlandığını söylediği belirli Rus gemilerinin adlarını verdi.
Ukrayna askeri istihbarat sözcüsü, Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu'na (ICIJ) yaptığı açıklamada, Rus askeri yetkililerinin 2024'ün sonlarında Suriye'deki bazı birliklerini Libya'ya tahliye etmek ve Libya'nın doğusundaki havacılık altyapısını modernize etmek üzere Hafter ile anlaşmaya vardığını söyledi. Rus hava kuvvetlerinin Suriye'den Hafter kontrolü altındaki Libya topraklarına askeri personel ve ekipman taşımak için en az 20 sorti gerçekleştirdiği ve halihazırda yaklaşık 3.000 Rus askerinin Libya'da konuşlandığı iddia edildi.
Almanya'nın Libya elçisiyle yapılan toplantının ardından hazırlanan tutanağa göre Libya, Rusya'nın ülkedeki varlığı ve göç rotası olarak oynadığı rol nedeniyle "Avrupa için acil bir güvenlik sorunu" teşkil ediyor.
Libya merkezli düşünce kuruluşu Sadeq Enstitüsü'nün direktörü Anas el-Gomati, "Bu, Batı'nın stratejik ihmalinin bir göstergesidir" yorumunu yaptı. El-Gomati, "Rusya, yalnızca Libya'yı istikrarsızlaştırmakla kalmayıp aynı zamanda NATO kıyılarının 400 mil uzağında Avrupa güvenliğini tehdit eden bir askeri merkez inşa ediyor" dedi.
Bu haber DW Türkçe muhabiri Pelin Ünker'in de katkıları ile *ICIJ'in araştırmasından derlenmiştir.
